بسیاری از ما وقتی نامی از سازهای موسیقی به میان می‌آید، یاد سازهای شناخته شده و روتینی مثل پیانو، گیتار، ویولن، سنتور، سه‌تار، تار و… می‌افتیم. درحالی‌که دنیای موسیقی پر از سازهای مختلف است که ممکن است حتی نام خیلی‌هایشان را هم نشینده باشیم. اما این سازهای کمتر شناخته شده و جدید، طرفداران خودشان را در دنیای موسیقی پیدا کرده‌اند و امروز بسیاری از جوان‌ها این سازها را می‌نوازند و بسیاری از مدرسان موسیقی به تدریس‌شان مشغول هستند. در ادامه با برخی از پرطرفدارترین سازهای کمتر شناخته شده دنیای موسیقی بیشتر آشنا می‌شویم.
هنگ
بی‌شک یکی از فراگیرترین سازهای موسیقی جدید بین جوان‌ترها،ساز «هنگ» است؛سازی که با نام‌هایی مثل «هنگ هنگ» یا «هنگ درام» هم شناخته می‌شود. این‌ساز که شکل سپرهای جنگی گذشته را تداعی می‌کند، یک‌ساز کوبه‌ای است که نخستین بار در سال 2000توسط فلیکس رونر و سابینا شرر در شهر برن کشور سوئیس ساخته شد. البته ظاهرا قبل از ابداع این‌ساز پرطرفدار، سازهای دیگری هم با بدنه فلزی در حدود سال هزار و 700میلادی در آفریقا و آمریکای جنوبی مورد استفاده قرار می‌گرفت که به آنها «Steel Pan» گفته می‌شد. به‌نظر می‌رسد ایده اصلی این‌ساز هنگ از همین‌ساز استیل پن گرفته شده است که با این تعریف می‌توان گفت این‌ساز تازه ابداع شده، قدمتی 300ساله دارد! اگر درباره نحوه نواختن‌ساز هنگ هم کنجکاوی دارید، باید بگوییم این‌ساز از دو قسمت جداگانه فلزی ساخته شده است. قوس بالایی‌ساز که به آن «طرف دینگ» گفته می‌شود، جایی است که نت‌ها روی آن چیده شده. به این ترتیب که هر نت دارای فضای مشخصی است که این فضاها با شکل دایره یا بیضی روی صفحه‌ساز مشخص شده و به نوازنده این امکان را می‌دهد تا با حرکت صحیح دستانش روی صفحه، صدای مورد نظر خود را از ساز بگیرد. قوس زیرین هم دارای یک حفره بزرگ در مرکز است که به آن «طرف گو» گفته می‌شود.
چنگ رومی
یکی دیگر از سازهای کمتر شناخته شده و البته پرطرفدار در دنیای موسیقی این روزهای کشور و بین جوان‌ترها،ساز لیر است؛سازی که با نام‌های «شلیاق» یا «چنگ رومی» هم در زبان فارسی به‌کار برده می‌شود. در اساطیر یونان، ساخت این‌ساز را برای نخستین بار به «هرمس» نسبت داده‌اند. همچنین «اورفئوس» یکی دیگر از شخصیت‌های اسطوره‌ای یونان را نوازنده زبردست این‌ساز ذکر کرده‌اند. اما برخی از محققان عرصه موسیقی معتقدند که اقوام بیابانگرد خاورمیانه قصد داشتند‌سازی شبیه چنگ بسازند که قابل حمل باشد و بتوانند آن را با خودشان اینطرف و آنطرف ببرند، در نتیجه چنگ رومی یا‌ساز لیر پدید آمد. نکته جالب توجه درباره این ساز، تنوع بسیار شکل ظاهری آن است. این‌ساز به شکل‌های مختلف ازجمله حلزون، سیمرغ، قو، گوش‌ماهی و… ساخته شده و طرفداران بسیاری دارد. این‌ساز زخمه‌ای که نواختن آن با انگشت یا پیک انجام می‌شود، دارای یک محفظه تشدید صدا، دو بازو در کنار محفظه تشدید که توسط یک میله چوبی به هم متصل شده‌اند و سیم‌های موازی کنار هم است که تعداد این سیم‌ها بسته به اندازه‌ساز با یکدیگر متفاوت است. راستی تا یادمان نرفته این را هم اضافه کنیم که در ستاره‌شناسی، صورت فلکی شبیه این‌ساز را از روی همین ساز، «لیرا» یا «شلیاق» نامیده‌اند.
کالیمبا
سازهای کوبه‌ای، سازهای بادی و سازهای زهی، احتمالا شناخته شده‌ترین سازهای حال حاضر برای ما هستند. اما شاید برایتان جالب باشد بدانید در دنیای موسیقی سازهایی هم وجود دارد که اصطلاحا به آنها «سازهای تیغه‌ای» گفته می‌شود. این سازها که از گذشته بیشتر مورد استفاده بومیان آفریقا قرار داشته، انواع مختلفی دارند که یکی از پرطرفدارترین آنها در این روزها،ساز «کالیمبا» است. ساخت ساز کالیمبا هم مثل تمامی سازهای تیغه‌ای به این شکل است که یک یا چند تیغه یا زبانه دارد که یک سر آنها به‌ساز متصل شده و سر دیگر آنها آزاد است. نوازنده با ضربه زدن بر انتهای آزاد تیغه، صدای مورد نظرش را ایجاد می‌کند. این‌ساز کوچک که به آن «پیانو انگشتی» یا «پیانو شستی» هم گفته می‌شود، به‌طور معمول در ابعاد 13در 18با ارتفاع 3سانتی‌متر ساخته می‌شود و وزنی بین 200تا 300گرم دارد. بنابراین این‌ساز در واقع یک‌ساز جیبی به‌حساب می‌آید که می‌توان آن را به‌راحتی با خود همراه کرد. کالیمبا ترکیبی از چوب و فلز است و تعداد تیغه‌های آن از 7تیغه تا 17تیغه متغیر است. برای نواختن آن هم می‌توان از چکش کوچک مخصوص خود‌ساز استفاده کرد یا تیغه‌های آن را با سرانگشتان به صدا درآورد.
کلارینت
«کلارینت» همان‌سازی است که ما ایرانی‌ها آن را با عنوان «قره‌نی» می‌شناسیم؛ عضوی از خانواده سازهای بادی مثل فلوت است که عمدتا آن را از چوب سیاه آفریقایی می‌سازند و از گذشته آن را در موسیقی کلاسیک و سبک جاز به‌کار می‌بردند. حالا اما می‌توان رد پای این‌ساز بادی پرطرفدار را در بیشتر سبک‌های موسیقی دنبال کرد. اگر درباره ساخت این‌ساز کنجکاو هستید، باید بگوییم که کلارینت از 5بخش تشکیل شده است: دهانه منقاری شکل همراه با یک زبانه تک، میله توخالی بشکه‌ای شکل (سرپیچ)، قطعه‌ای از لوله که همانند یک بشکه برجسته است، قطعه بالایی (بخش دست چپ)، قطعه پایینی (بخش دست راست) و قطعه بل قیفی یا شیپوری شکل. این‌ساز که گفته می‌شود آن را یوهان کریستوف دنر در حوالی سال هزار و 700در آلمان اختراع کرده، در زبان آلمانی «کلارینته در بی»، در زبان ایتالیایی «کلارینتو در سی بمول» و در زبان فرانسوی «کلارینته در سی بمول» نامیده می‌شود. کلارینت که آخرین‌سازی است که در ارکستر سمفونی نیمه دوم قرن هجدهم مورد استفاده قرار گرفت، انواع بسیاری دارد که روی هم آنها را خانواده کلارینت می‌خوانند. بد نیست بدانید به کسی که این‌ساز را می‌نوازد هم «کلارینتیست» گفته می‌شود.
کاخن
اگر جایی در یک برنامه موسیقایی دیدید که یکی از نوازنده‌ها روی یک جعبه مستطیلی چوبی نشسته و روی آن ریتم می‌گیرد، تعجب نکنید. این یک‌ساز به نام «کاخن» است که به اسپانیایی دقیقا معنای جعبه، صندوق یا صندوقچه می‌دهد. کاخن یک نوع‌ساز کوبه‌ای است که طریقه نواختنش به این صورت است: نوازنده روی آن می‌نشیند و با ضربات کف دست و انگشتان روی صفحه جلویی، صفحات کنار و بالای‌ساز می‌کوبد و صدای مورد نظرش را تولید می‌کند. اگر چه برای نواختن کاخن می‌شود از ابزارهای نوازندگی درام و دیگر سازهای پرکاشن هم استفاده کرد، اما متداول‌ترین راه نواختن کاخن، استفاده از دست است. درباره ویژگی‌های فیزیکی این‌ساز هم باید گفت که کاخن جعبه‌ای چوبی به شکل مکعب مستطیل ایستاده است که 4طرف آن با تخته‌های چوبی ساخته شده است. به سطح اصلی آن «تابا» گفته می‌شود که معمولا این سطح را با تخته سه‌لا می‌سازند. حفره صدای کاخن هم معمولا در قسمت پشت آن یا گاهی در سمت چپ یا راست آن قرار دارد. درباره تاریخچه کاخن هم بگوییم که این ساز، یک‌ساز نسبتا جدید است و استفاده از آن را به کولی‌های اسپانیایی نسبت داده‌اند. هم‌اکنون این‌ساز در سراسر قاره آمریکا، فیلیپین و اسپانیا هم رواج دارد و در کشور ما هم طرفداران خودش را پیدا کرده است.
